خویشتن آرای مشو چون بهار        تــا نکند در تو طمع روزگار

در نظر اوّل معنا چنان می نماید که«مانند بهار به آرایش و زیبایی ظاهری خود نپرداز.زیرا همان گونه که دست روزگار در بهار طمع می کندوخــــزان آن را از بین می برد،تو را نیز از بین خواهد برد.»

معنای مذکور شاید کامل باشد امّا سؤال برانگیز و نامفهوم است.آیا رسیدگی به خود و زیبایی ناشایست است؟و…

به نظر می رسد،برای روشن نمودن معنای بیت،تکیه و تأکید بر«خویشتن آرایی»و روشن کردن مقصود آن باشد.

با اندک تأمّل،می توان دریافت،مقصود از خویشتن آرایی،آرایش و زیبـــــایی ظـاهری نمی تواند باشد.چنان که در چهارچوب خود پسندیده،نیکو و قابل ستایش است ـ اللهُ جمیلُ وَ یُحشبُّ الجَمال.

امّا ظاهراً مقصود،آشکار ساختن استعدادها و توانایی ها یا مباهات،فخر و تکبّر به امتیازات و خلاصه ی مطلب جلوه گری و خودنمایی باشد.که حاصل آن چیزی جز برانگیخته شدن حسادت ها  کینه هاو دشمنی ها نیست.همان گونه که یوسف مصری که زیبـــایی اش ضرب المثل شده است،با ابراز احساسات پدر بزرگوارشان و در نتیجه آشکار نمودن زیبایی صورت و سیرت وی،نــــاخواسته آتشی در خرمن حسادت برادران وی افروخت وآن شد که شنیدیم.

 نظامی علیه الرّحمه در مقدّمه ی«لیلی و مجنون»خطاب به حسودان گوید:

این است که گنج نیست بی مــــار           هرجـــا که رطـب بــود،بــود خار

هر نامــور که او جــــهان داشت           بد نام کنی ز  همـــــــرهان داشت

یوسف که زمـاه عِقــــد می بست          از حِقــــد  بــــرادران نمـی رست

عیسی که دمـــش  نداشت  دودی         می بـــُـرد جفــــای هر جهـودی

احمد  که  ســـرآمد  عــرب    بود         هـم خسته ی خـــــارِ   بـولهب بود

دیراست که تاجهـان چنین است        بی نیش مگس کـــــــم انگبین است¹

عارف نامی،مولای رومی در داستان«کنیزک و پادشاه»آن جا که زرگر زیبــاروی

(معشوق کنیزک)به تدبیر حکیم غیبی بیمار شده تا عشق کنیزک را از او متوجّه پادشاه سازد.از زبان زرگر چه زیبا دشمن سازیِ امتیازات،جلوه گری ها و خویشتن آرایی ها را به تصویر می کشد.

خون دوید از چشم همچون جویِ او         دشمنِ  جان  وی  آمـد   رویِ    او

دشمن طاووس آمــد  پــــــرّ    او         ای  بسی   شـه  را   بکشته  فرّ   او

گفت مـن  آن آهـوم  کـز نـــافِ من         ریخت آن  صیّاد خون  صـافِ  من

ای  من آن  روباه  صـحرا  کـز   کمین         سر  بریدندش  بــرای    پوستین

ای  من آن  پیلـی  که  زخـم  پیلــبان       ریخت خـونم  از  برای  استخوان²

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1.نظامی گنجوی ـ الیاس بن یوسف ـ کلّیّات خمسه نظامی گنجوی(لیلی و مجنون) ـ بامقدّمه ی دکتر معین فرـ چاپ اوّل ـ ص374ـ انتشارات مهتاب ـ سال چاپ 1370.

2.مولانا ـ محمّد بلخی ـ مثنوی معنوی ـ تصحیح نیکلسون ـ چاپ سوم ـ دفتر دوم ـ بیت 207 تا 211 ـ انتشارات بهزاد ـ سال 1368.

گفته اند:«به قدر بود باید نمود.»و خواجه ی بزرگوار،پیرهرات می فرماید:«آن نمای که آنی.»¹ امّاآن که خواهد از تیر حسد حاسدان در امان بماند،آن به که به قدر بود هم ننماید.آن گونه که خدای عزّوجلّ رسول خویش را از شرّ حسودان به پناه جویی از خودمی خواند ـ …قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ … وَ مِنْ شَرَِ حاسِدٍ إِذا حَسَد»زیرا رازداری خود از اسباب حصول موفّقیّت است.

«اِسْتَعینُوا عَلی إِنجاحِ الحَوائجِ بالکتمانِ فانَّ کُلَّ ذیْ نِعْمَةٍ مَحْسُودٌ»   پیامبراکرمr

       «با مخفی کردنِ رازها به برآمدن نیازها و حوائجتان کمک کنید.زیرا هر دارنده ی نعمتی مورد حسد قرار می گیرد.» ²

گورْ خانه یْ رازِ  تو  چون  دل   شود            آن مرادت زودتر حاصل شود

گفت پیغمبر که هر که ســـرّ نهفت            زود گردد بامرادِخویش جفت³

نیکان همیشه بیش از دیگران مورد حسد واقع شده اند.«… صد چندان که دانا را از نادان نفرت است،نــــادان را از دانا وحشت است.» ⁴پس آن به که،هر کس گوهر حُسنی دارد،در صندوق استوار رازداری نهـد و بر آن قفل ها زند،تا روزگار و مـردم

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1.انصاری  ـ خواجه عبدالله ـ رسائل جامع(رساله ی واردات) ـ تصحیح استاد وحید دستگردی ـ چاپ ششم ـ ص 32 ـ انتشارات فروغی ـ سال 1371.

2.استادفروزان فر ـ بدیع الزّمان ـ احادیث مثنوی ـ چاپ پنجم ـ ص 3 ـ انتشارات امیرکبیرـ سال 1370.

3.مثنوی معنوی ـ دفتر اوّل ـ بیت 175 و 176.

4. سعدی شیرازی ـ مصلح بن عبدالله ـ کلّیّات(گلستان) ـ تصحیح محمّد علی فروغی ـ چاپ نهم ـ ص137 ـ انتشارات امیرکبیرـ سال 1372

روزگاردر اوطمـع نکنند و در نتیجه حصـول مطلوب و مقصود امکان پذیر شود.زیرا:

دانه  باشـــی   مرغکـانت  برچنند

غنچه  باشــی   کودکـانت    برکنند

دانه  پنهــــان کن  به کلّی   دام شو

غنچه   پنهـان کن  گیــــاه بام شو

هرکه داد او حُسن  خود   را در  مزاد

صد  قضای  بـد    سوی  او  رو  نهاد

حیله ها  و  خشم هــا  و   رشک ها

برسرش ریزد چو آب از  مشک هـا

دشمنــان او  را  ز غیرت    می درند

دوستـان  هم    روزگارش  می بـرند

آن  که غــــافل بود از کِشت و بهار

او  چـه  دانـــد  قیمت  این  روزگار

در پنـــاهِ  لطف  حق  باید گریخت

کاو هــزارن لطف بر ارواح  ریخت¹

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1.مثنوی معنوی ـ دفتر اوّل بیت 1835 تا 1841

بار آرزوی توفیق

فراست عسکری