شرح شعر پرواز

در پیلـه تــا به کی بر خویشتن تنی

پرسید کــــــرم را مرغ  از  فروتنی

تــا چند منزوی در  کنج  خلـــوتی

در بسته تـــا  به  کی در  محبس تنی

شاعر و نویسنده ی توانا هرگاه دنیای الفاظ،برای بیان اندیشه هایش کوچک و ناتوان از تحمّل بار معانی گردد،یا از نظر سیاسی و موقعیّت های اجتماعی در تنگنا قرارگیرد،یا از آن جهت که«نصیحت در کام خلق چون زهر است»،برای شیرین نمودن این تلخی و… از تمثیل مدد می جوید،تا برای استخراج زرّمعانی از درون معدن جان خود تلاشی کرده باشد.

داستان ارزشمند«موش و گربه»،گنج پرگهر«کلیله و دمنه»بسیاری از غزلیات دل نشین خواجه ی شیراز،«مثنوی معنوی»،کتابی که شیخ بهــــایی آن را قرآنی به لفظ پهلوی می خواند.اشعار وطن پرستانه ای چون دماوندیه ی مرحوم ملک الشّعرای بهار،زمستان مرحوم اخوان ثالث،تمامی داستان ها،حکایات و هزاران هزار نمونه،که به جرأت می توان گفت تمامی آثار ادبی را در بردارد،همه و همه از این مقوله اند.

تمثیل در لغت «مثال آوردن،تشبیه کردن،مانند کردن،صورت چیزی یا حدیثی را به عنوان مثال بیان کردن،داستان آوردن»است ودر اصطلاح علم بدیع «از جمله ی استعارات است،الا آن که این نوع استعاراتی است به طریق مثال.یعنی چون شاعر خواهد که به معنیی اشاره کند،لفظی چند که دلالت بر معنی ای دیگر کند بیارد و آن را مثالِ معنیِ مقصود سازد و از معنیِ خویش بدان مثال عبارت کند.»

 «درمثنوی هم،مولانا انواع قصّه را از امثال حیوانات و قصه های تمثیلی و رمزی برای تقریر و توجیه دعاوی و اقوالی به کار می گیرد،که تصوّر و قبول آن ها برای اذهانِ عام دشواری دارد،یا خود در نقل آن ها ناظر به تصویرحالت و وضعی است که به آسانی در وهم مخاطب جای نمی گیرد و برهان و قیاس و طریقه ی استقرای اهل حکمت هم در بیانش کارسازی ندارد…»

ای برادر قصه چون پیمانه ای است

معنی اندر وی مثـــال دانه ای است

دانه ی  معنی    بگیرد    مــرد    عقل

ننگرد   پیمــانه  را  چون گشت نقل

   شاعران نو و نوشاعران از این آرایه ی ادبی بهره ی فراوان برده اند.چنان که پدر شعر نو،مرحوم علی اسفندیاری معروف به«نیمایوشیج»در اشعار خود هنرنمایی ها کرده است.که شعر«پرواز»(ص 48 کتاب فــــارسی سوم راهنمایی)نمونه ای زیبا از اشعار ایشان است.

شاید برخی در اوّلین برخورد با این شعر آن را خالی از معنا و تنها مناظره ای بین مرغ وکرم بدانند.(چنان که برخی از همکاران بر این گمان اند.)امّا اگر اندکی در نمادی بودن این دو بیندیشیم دریچه ای به دنیای زیبا و عالی معانی به رویمـــان گشوده خواهد شد.

امّا کرم(کرم ابریشم)فراتر از این مسائل می اندیشد.به اندک،جیفه ی دنیای فانی دل خوش وفریفته نمی گردد.همان گونه که مردان بزرگ چشم دل گشوده وهمّت بلند داشته اند ـ که مردان روزگار ازهمّت بلند به جایی رسیده اند.

عمل به قوانین انسانی و پیروی از وجدان پاک و بیدار و برای مسلمانان در معنای اخص پای بندی به قوانین شریعت و چشم پوشی از لذّت گناه(گناه از آن جهت صورت می گیرد،که لذّتی در آن است)چون پیله ای آدمی را در ظـــــاهر محدود می کند.عالی همّتان این پیله را بر افکار و اندام خود حاکم می کنند تا پس از گذشت سالیان یا سپری شدن این دنیای فانی به کمال(هدف خلقت) برسند و پروانگانی زیبا و دیدنی شوند.ایشان تن به ذلّت دنیا و زندگی آن«به هر قیمتی» نداده،مرگ با عزّت را بر زندگی با ذلّت ترجیح می دهند.

درحبس وخلوتم تا وارهم به مرگ          یــــا  پر  برآورم  بهر  پریدنی

همان گونه که مولایمان اباعبدالله الحسینu شعار پرشور و معروفشان«هَیْهات مِنَّ اَلذِّلَّة»درصحرای نابرابر کربلای پربلا،براین مضمون بوده،رجزخوانی هــــای آن حضرتuدر آن روز دهشت آور با استواری ومتانت خلل ناپذیر همراه است.

اَلْموتُ اَوْلی مِنْ رُکوبِ الْعارِ

«مرگ برتر و بالاتر از پذیرش ننگ وعار است.»

گرچه یزیدیان ایشــان را به خوان پر از دانه ی خود دعوت کرده،به شرط بیعت،حاضر به هر نوع مساعدتی بودند.امّا حضرتu آمده بود تا«وارهد به مرگ یا پر برآورد بهر پریدنی»آن مرغان خانگی،همه را به کیش خود می پنداشتند.غافل از این که پاسخشان چون روز روشن بود.

برو این دام بــر مرغی دگر نِه          که عنقا را بلند است آشیانه

«تا آخرین لحظه ها عملش ،حرکاتش،سکناتش،تمامْ،حق خواهی،حق پرستی و موجی از حماسه است.شبِ تاسوعا که برای آخرین بار به او عرضه می دارند:یا کشته شدن یا تسلیم! اظهارمی دارد:«وَاللهِ لااُعْطیکُمْ بِیَدی اِعْطاءَ الذَّلیلِ وَ لا اّفِرُّ فِرارَ الّعَبِیدِ»به خدا قسم که من هرگز نه دست ذلّت به شما می دهم و نه مثل بردگان فرار می کنم؛مردانه مقاومت می کنم تا کشته بشوم.»

«در روز عاشورا حسینu تا آخرین حدّ مقاومت هم می کند.دیگر وقتی است که به کلّی توانایی از بدنش سلب شده است.یکی از تیر اندازان ستمکار،،تیر زهر آلودی را به کمان می کند و به سوی اباعبدالله می اندازد که در سینه ی ابــــاعبداللهu  می نشیند وآقـا دیگر بی اختیار روی زمین می افتد.چه می گوید؟

کسی پیوسته موفّق و شاداب است،که همیشه از لحاظ روحی،معنوی ومقامات عالی انسانی به برترازخود بنگردواندیشه اش براین باشد که،اکنون که او را اشرف مخلوقات قــرار داده انـد،خودرا بدین مقام برساند.

اِذا ماکُنْتَ فی اَمْرٍ مَروم           فَلا تَقْنَعْ بِما دونِ اَلنُّجوم

«وقتی در امر مهمّی قرار گرفتی به کمتر از ستارگان راضی مشو.»

بیچاره آن که مایه ی اندک خود را بسیار شمارد و خود را برتر وخلایق را در نظر دون و بی مایه انگارد چنین انسانی دچار غرور و در نتیجه شکست خواهد شد.بلند پروازان پیله به خود تنیده در اندیشه ی پروانه بوده پروانگان را الگو و سرمشق خود قرار می دهند.                                هم سال ها ی من پروانگان شدند               جستند از این قفس گشتند دیدنی

امّا آنان که دیده به مطاع دنیایی دارند(آن را مقصد خود قرار داده اند نه وسیله ی رسیدن به مقصد)چیزی جز رنج عایدشان نمی شود چرا که چشــم حریص آدمی سیری ناپذیر است.

مرغ خانگی ساده لوحانه،دل به مشتی دانه خوش کرده، به گمان خام تغذیه اش را از سوی صاحب خانه  عشق و محبّت می پندارد.غافل از آن که عطای هر دانه مرگ مرغ وضیافت صاحب خانه را نزدیک تر می کند.

چه خوش است مرغ وحشی که جفای کس نبیند

من ومــــرغ خانـگی را،بکشند وپـــــــر نبـاشد

آری برخی آن چنان غرق در دنیای کوچک خود گشته اند،که چونان مرغ خانگی، که تمام جهانش در چهار دیواری حیــــات خانه و دستان دانه پراکن صاحبش خلاصه شده،عمری را سپری می کنند و با مغز وروحی کوچک ـ همان گونه که آمده اند ـ  می روند.

این دو روز عمر مولایی شویم            مــــرغ   امّا  مرغ دریایی  شویم

مرغ دریایی    به دریـا می رود           مـوج    برخیزد  به     بالا  می رود

آسمــان را نور  باران   می کند          خــاک   را   غرق بهاران   می کند

لیک مرغ خانگی در خانه است           روز وشب دربندمشتی دانه است

تا به کی در بنـدآب و   دانه ای           غـافل از قصّاب صاحب خانه ای

 با آرزوی موفّقیّت

فراست عسکری

پاسخ به یک سؤال   ؟؟؟؟؟؟؟؟؟

در برنامه ی Word هنگام تایپ فارسی اعداد انگلیسی تایپ می شوند,چه کنیم؟

در نوار منو(نواردوّم در پنجره ی Word زیر نوار آبی رنگ یعنی نوار عنوان) به آدرس زیر بروید:

Tools / Opton / Complex  s

سپس با باز کردن کادر Numeral وضعیت Context     را انتخاب کرده OK کنید.                                   OK?!!

      همان طور که در پاورقی ص 166 آمده است ، برخی از واژه ها هستند که املای آنها به دو یا چند صورت درست است . بدون شک از این واژه ها در فارسی اوّل هم آمده است ، بی اطّلاعی و یا بی توجّهی به این نوع واژه ها ( به ویژه در امتحان املا ) که می تواند صورت یا صُوَر دیگر آنها هم صحیح باشد گاهی باعث می شود حقِّ دانش آموز یا دانش آموزانی ضایع شود ؛ زیرا شکل دیگر غلط نیست فقط صورت اوّل که در کتاب آمده رایج تر و مناسب تر است.

      نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که املای همه ی واژه های دو املایی در یک سطح نیستند ؛ مثلاً واژه ی « غلتیدن » در بعضی از متون به صورت « غلطیدن » آمده است ، همان طور که « تهران » و « ستبر » را به صورت « طهران » و « سطبر » هم می نوشتند . امثال این کلمات یک املایی هستند.

     مسئله ای که بیشتر موجب سردرگمی ، نگرانی و سؤال است مسئله ی جدا و پیوسته نویسی است . برای این مشکل یک قاعده ی کلّی که استثنا نداشته باشد نیست ؛ مثلاً عدّه ای نظرشان این است که کلمات مشتق( مثل باغبان و پرسشگر ) باید پیوسته نوشته شوند و کلمات مرکّب ، جدا ؛ این قاعده کلی نیست و استثنائاتی دارد . به طور کلّی بنا بر عللی از جمله تسهیل در آموزش ، جدا نویسی توصیه می شود مانند : آن ها ، کتاب ها ، می رود ، به ویژه ، ای خدا ، لغت نامه ، آن چه ، جست و جو ، این جانب ، پنج شنبه ، جوان تر ، هم سال ، بی حال و ...

        آنچه مهم است این است که بدانیم این کلمات دو املایی هستند و اگر دانش آموز به ویژه در امتحان، شکل دیگر را نوشت ، غلط کم نکنیم .( علاقه مندان شرح مبسوط این قواعد را در کتاب های « تصحیح املا » و « املای غلط و غلط های املایی » از دکتر حسین داوودی مطالعه کنند.) 

1-    ص4 ، سطر 10 ، طوسی و توسی ( ارجح ) هر دو درست است.

2-    ص66 ، سطر 5 ، « هیجده » به صورت « هجده ، هژده و هیژده » هم درست است .

3-    ص 112، سطر 7 ، اتومبیل ، به صورت « اتوموبیل و اتمبیل « هم می نویسند

4-    ص114، سطر یک ، یقه ، به صورت « یخه » هم غلط نیست

5-    ص 124 ، سطر اوّل ، بقچه ( ترکی ) به صورت « بغچه » هم درست است .

6-     ص 124 ، سطر 21 ، واگن ، به صورت « واگون » نیز درست است

7-    ص149 ، سطر اول ، سالن ، به صورت« سالون» هم درست است . 

توجه داشته باشید که « واگن » و « سالن » هر دو از واژه های دخیل هستند . واگن : ( انگلیسی wagon )و سالن : ( فرانسوی salon از ایتالیایی salone ) .

       در رسم الخطّ فارسی به دلیل نبودن حرف مستقل برای مصوّت های کوتاه  ـَـِــُـ می نویسیم « مراد » ،

 « قربان » ، و نه « موراد » و « قوربان » ، بنابراین در نوشتن شماری از واژه های دخیل فرانسوی و انگلیسی هم نوشتن : فرمول ، میکرب ، ویلن ، اتومبیل ، گلبول ، دمکراسی و ... رایج تر از : فورمول ، میکروب ، ویولن ( ویولون ) ، اتوموبیل ( اتمبیل ) ، گولوبول و دموکراسی است .

قابل ذکر است شرح حال نویسندگان و شاعرانی چون « محمد رضا کاتب » ،« طاهره ایبد» و« سید علی اکبر تقویان سادات» در اَعلام نیامده است .

1.واج:کوچک ترین واحد سخن است که تنها صوت دارد امّا معنا ندارد و در عین حال سبب تمایز معنایی می شود.به زبان دیگر صداهایی که سبب تمایز معنای دو واژه می گردند،واج نامیده می شوند.

مثال:جفت واژه های«سَر،سیر،سیر،سور،سار»تنها در یک واج با هم اختلاف دارند و به دلیل همان یک اختلاف،بین آن ها تمایز معنایی ایجاد شده است.

واج صورت ملفوظ(شکل تلفّظی)حروف است.

مثلاً:«ص،ث،س»که تلفّظ یکسان دارند(به عنوان مثال در کلمات:صور،ثور،سور)یک واج محسوب می شوند.

2.تکواژ:دومین واحد زبان است و از یک یا چند واج ساخته می شود.

(یک واج مانند: کسره ی اضافه،یای نکره.)

 انواع تکواژ در نخستین دسته بندی

قاموسی(آزاد):کاربرد و معنای مستقل دارد:کتاب،پلنگ،گنجشک

دستوری(وابسته): کاربرد و معنای مستقل ندارد،این تکواژها به دو دسته تقسیم می شوند:

تکواژ وابسته ی اشتقاقی و تکواژ وابسته ی تصریفی(تکواژصرفی)

تکواژهای وابسته یا دستوری

معنای مستقل ندارند بلکه با اضافه شدن به کلمه ای،یا معنای جدید(کلمه ی جدید)می سازند که به آن تکواژ وابسته ی اشتقاقی  می گوییم و یا باعث صرف واژه ی اصلی می شود؛در این صورت آن را تکواژ وابسته ی تصریفی می نامیم.

تکواژهای  وابسته ی تصریفی عبارت اند از:

1)ها،ان(سنگ ها ـ مردان)

2)تر،ترین(بزرگ تر،بزرگ ترین)

3)یای نکره و وحدت

4)« بـِ »در مضارع التزامی و امر(بروم،بزن)

5)می (می روم،می رفتم)

6)تکواژهای ماضی ساز:ـ ید(رسید) د(پرورد) اد(افتاد)ت(شکافت) ست(توانست)

7)شناسه ها

8)آن(نشانه ی فعل سببی مثل خورانید)

9)آ(نشانه ی فعل دعایی:بادا)

10)« نـَ »(نشانه ی نفی:نرو)

تکواژ وابسته ی اشتقاقی(تکواژهای معناساز):

مثال:«چه»که با اضافه شدن به تکواژ«باغ»کلمه ای جدید یا بامعنـایی جدید می سازد:باغچه که از نظر معنایی با«باغ»متفاوت است.

برخی از تکواژها خود به تنهایی یک واژه اند:قلم،دفتر

3.واژه:سوّمین واحد زبان که از یک یا ترکیب چند تکواژ ساخته       میشوند.مانند:گل،درخت،سبزه،درستکاری،سبزیکاری.

4.گروه:واحدی از زبان که از یک کلمه (واژه)یا بیشتر ساخته شود و در ساختمان جمله به کار رود.

توضیح گروه

اجزای تشکیل دهنده ی جمله«گروه»است؛یعنی جمله از یک یا چند گروه ساخته می شود.

5.جمله: (جمله ی ساده)

به واحدی از زبان گفته می شود که از یک یا چند گروه ساخته شده باشد و به دو قسمت نهاد و گزاره بخش پذیر باشد.                             جمله در ساختمان واحد بزرگ تر زبان یعنی جمله ی مستقل به کار می رود.

6.جمله ی مستقل:بزرگ ترین واحد سخن است که از یک یا چند جمله ی ساده درست   می شود و خود جزئی از یک واحد بزرگ تر نیست.

تفاوت جمله و جمله ی مستقل

جمله جزئی از یک واحد بزرگ تر است امّا جمله ی مستقل چنین نیست.

جمله ی مستقل دو نوع است:

ساده:سخنی است که دارای دو بخش نهاد و گزاره است:(یک فعل دارد) ـ علی آمد.

مرکّب:آن است که لااقل یک جمله ی وابسته داشته باشد.مثال:کسانی به نتیجه رسیده اند که تلاش کرده اند.

منظور از جمله همیشه جمله ی ساده است.

هر گاه جمله جزئی از جمله ی مستقل مرکّب باشد آن را جمله ی ساده و اگر به تنهایی به کار رود آن را جمله ی مستقل ساده می گوییم.

 اسم ساده و غیر ساده

پیش از این اسم را از لحاظ ساختمانی ساده یا مرکّب می دانستیم.امّا در دستور ساختاری اسم را به ساده و غیر ساده تقسیم می کنیم.

ساده:اسمی است که تنها از یک جزء(تکواژ)تشکیل شده باشد.

مانند:کتاب،قلم                                      (تکواژ را در صفحات اوّل آموختیم.)

غیرساده

غیرساده به سه بخش تقسیم می شود:

1.مرکّب    

2.مشتق   

3.مشتق ـ مرکّب

مرکّب:واژه ای است که از دو یا چند تک واژ آزاد ترکیب می یابد.

مثل:کتاب خانه،سفیدرود،چهل چراغ.

مشتق:واژه ای است که دست کم یک جزءِ آن معنای مستقل ندارد.(یک جزءِ آن تکواژ وابسته اشتقاقی باشد.)

مانند:ترشی،موشک،رفتار،خنده،پوشه

پاره ای از وندهایی که اسم مشتق می سازند،عبارت انداز:

زار(گلزار)،گاه(کارگاه)،دان(گلدان)، ـَـ ک (پیچک)، ـِـ (ـه/ه)(گردنه)،                                   ـِـ ش(گردش)،ار(خریدار)،بان(باغبان)،چه(باغچه).

مشتق ـ مرکّب:واژه ای است که ویژگی مرکّب و مشتق را با هم داشته باشد.یعنی حدّاقل دارای دو تکواژ آزاد و یک تکواژ وابسته ی اشتقاقی باشد.

مانند:

دانش نامه(دان+ش+نامه)،کشت و کشتار،سراسر،دانشجویی(دانشجو بودن)

 با درورد بدرود

فراست عسکری                      زمستان  83

یا علیم

در این دریـا که علمش نام کردند          دراو غرقه هزاران خام کردند

                                     هر آن کس را غروری حاصل آمد           نهنگانش بسی ناکــام کردند

                                                                            چو قطـره در میـان موج دریــا          همه  اعضای من اعلام کردند

                                                                               که یــاران!علم من در قعر دریـا          زجهلم آسمــان را  بام کردند      عسکری

      امـلا

آن چه در این مقاله می آید حاصل پژوهش و آزمایشی یک ساله بر برخی از دانش آموزان ضعیف یا مشکل دار در درس املا بوده،امکان تحقیق بیشتر در آن بسیار زیاد است.

اگر از دانش آموزان بپرسیم شما برای امتحان یا آزمون املا در کلاس چه می کنید؟می گویند:کلمات سخت را می خوانیم یا تمرین می کنیم.بسیاری می گویند ما از روی درس می خوانیم.در حالی که در آزمون املا نوشتن مورد امتحان است نه خواندن(گرچه    لازمه ی نوشتن،خواندن نیک است.)کلمه ی سخت چیست؟آیا هنگام خواندن یا تمرین کردن دانش آموز می داند کدام کلمه از نظر املا مورد توجّه و تمرین است؟…

در اوّلین قدم هدف املا یعنی صحیح نوشتن و سریع نوشتن را برای دانش آموزان توضیح می دهیم.

بسیاری از ایشان علاقه مند به کار هستند امّا نمی دانند چه کنند و نمی شناسند به چه کلماتی بپردازند.از این جهت به جای عبارت نادرست«کلمه ی سخت»«کلمه ی املایی»را قرار داده آن را تعریف می کنیم.

کلمه ی املایی:کلمه ای است که دارای شکل خاص در نوشتن(خواهر،خواهد و…)تشدید،تنوین،مد و حروف متشابه(حروفی که تلفّظشان یک سان و نوشتنشان متفاوت است.مانند:ص،س،ث)بوده،جدا یا سرهم نویسی آن ها دارای اهمّیّت باشد.(خلاصه آن که بار املایی داشته باشد.)

در قدم دوّم به آموزش املا می پردازیم.همان کاری که سال های سال است در بین اکثر دبیران مهجور مانده.چه لزومی دارد در چهل و پنج دقیقه شتابان،با اضطراب و نگرانی و با دلی پرشکایت به دنبال برگزاری آزمون بوده،در مدرسه یا خانه آن را تصحیح نموده و همیشه گله مند از زمان اندک املا باشیم.آیا نمی شود به تمرین های کلاسی و آموزش ها نمره داد؟آیا املای کلاسی یعنی دوزاده،سیزده خط به بالا؟آیا و آیاهای دیگر که ما برسر پاسخ دادن صحیح به آن و خروج از این تنگناهای غم انگیز هستیم.

اگرآموزش وتمرین را به صحنه ی کلاس آوریم،یک نواختی وبی تحرّکی را از بین برده،ازفشار روحی و کاری خویش نیز می کاهیم.

طی تحقیقات انجام شده،بر نقاط ضعف دانش آموزان،شش مرحله حاصل شد که تحت عنوان مراحل یادگیری صحیح امــلا در ذیل می آید.

مراحل یادگیری صحیح املا

1)یادگیری حروف الفبا

یکی از موارد نازیبا آن است که دانش آموزان،(حتّی تحصیل کرده های دبیرستان ها و دانشگاه ها و چه بسا…)هنوز«ص»را   «س صابون»می گویند و «ز» را «ز زنبور»و…

دانش آموزان ما اکثراً حروف الفبا را نمی شناسند.اگر بگوییم بنویسید«ظا»اغلب نمی دانند یا اگر سخن از «ت»به میان آوردیم،         می پرسند:«ت»دسته دار یا دونقطه.در حالی که دسته دار بودن مربوط به پارچ،لیوان،بیل و امثال آن است.

تذکّر این نکته ضروری است که هر حرف یک شکل دارد و یک اسم.مثلاً:«ب»شکل حرف و «ب‌ِ»نام آن.به همین ترتیب«ض»«ضاد»،«ق»«قاف»…

از دانش آموز انتظار داریم کلماتی را چون:فصاحت،نهضت و… که دارای حروف متشابه هستند،به درستی و بدون غلط بنویسد.در حالی که در شناخت اجزا شدیداً مشکل داشته،در شناخت کل ناتوان است.همان گونه که تا کسی نداند آجر و اقسام آن چیست نمی تواند دیواری بنا کند و تا فردی با سوزن و نخ و… آشنایی نداشته باشد نمی تواند خیّاط شود.

دانش آموز وقتی می تواند این کلمات را در ذهن داشته باشد که نکات آن را بداند،یعنی نزد خود دریابد که در کلمه ی «فصاحت»حروفی چون«ص»،«ح»و«ت»به کاررفته،توجّه به این حروف باعث می شود از اشتباه نویسی آن جلوگیری کند.

در این مرحله از دانش آموزان می خواهیم حروف الفبا و اسامی آن ها را در ابتدای دفتر املا نوشته(تکلیف منزل)و آن ها را حفظ کنند.جلسه ی بعد در عرض پانزده دقیقه تکالیف کلّ کلاس را دیده،در صورت امکان می خواهیم هر کدام حروف الفبا را از حفظ بیان کرده،یا آن که هر نفر را بیرون آورده،چند حرفی را بیان نموده،از ایشان می خواهیم روی تخته بنویسند.مثلاً می گوییم بنویسد«ضاد»یا… و نمره ای برای این سنجش در دفتر کلاس تحت عنوان پرسش کلاسی قرار می دهیم.

2)یادگیری تلفّظ کلمات

از عمده ترین اشکالات و اختلالات دانش آموزان در امر یادگیری املا،عدم تلفّظ صحیح کلمات است.

دانش آموز در منزل کلمه را می خواند،تمرین می کند و می نویسد،امّا در آزمون کلاسی همان کلمه را اشتباه می نویسد.زیرا تلفّظ وی در منزل(اگر تلفّظ کند)با تلفّظی که در کلاس می شنود،کاملاً متفاوت است.به عنوان مثال:«تقصیر» را «تصقیر»می خواند،تمرین می کند و… امّا در کلاس معلّم می گوید:«تقصیر»در حالی که چنین کلمه ای در ذهن دانش آموز وجود ندارد.

با گروه بندی دانش آموزان،از سرگروه ها می خواهیم برای جلسه ی بعد تعداد صفحات مشخّصی را با اعضای گروه کارکنند.(ایشان در خانه کارکرده،در مدرسه نزد سرگروه رفع اشکال کنند.)جلسه ی بعد روخوانی همان صفحات را به آزمـــــون می گذاریم.در صورت کمبود وقت از هر گروه به صورت تصادفی یکی را انتخاب کرده پس از آزمون نمره را برای تمام گروه در دفتر منظور می کنیم.این موضوع را پیش از این به دانش آموزان گوش زد نموده تا عاملی برای فعّالیّت بیشتر گروهی باشد.(البتّه حساب دانش آموزان مسامحه کار جداست.)

3)یادگیری معنای کلمه

هر چیزی که معنا و مفهومش درک نشود،سریع تر به فراموشی سپرده شده،یــا آن که اصلاً آموخته نخواهدشد.وقتی می گوییم:

«اسب»تصویری یک اسب در ذهن ما پدیدار می شود نه کلمه ی اسب.همین طور:«بهایم»،«فوران»،«تلاطم»،«ذوق»و…البتّه برخی موارد تصویری نخواهند داشت،لیکن درک خاصّی از آن در ذهن پدیدار می شود.مانند:«خدا»

مثال هایی می آوریم و از دانش آموزان می پرسیم چه تصاویری در ذهن ایشان نمایان می شود.چرا؟

پاسخ روشن است.زیرا معنی و مفهوم آن را می دانند.

سپس کلماتی را که معنای آن را نمی دانند،بیان کرده،تصویر حاصل را از ایشان می پرسیم.(برای کلاس اوّل:سبو)پاسخی ندارند.زیرا از مفهوم آن ناآگاه اند.

اگر شعری عربی،کلمه ای انگلیسی،مثلی به زبان ترکی یا… را در ذهن داریم به خاطر تصوّری است که از دانستن مفهوم آن حاصل می شود.همان گونه که یک فیلم را وقتی می خواهیم برای کسی تعریف کنیم آن را حفظ نکرده ایم بلکه تصاویر آن را در ذهن داریم.(در رابطه با تصویرسازی در ادبیّات راهنمایی ان شاء الله در مقالات آینده سخن خواهیم گفت.)

خلاصه آن که دوام ظاهر به تثبیت باطن است.

4)تمرین نوشتن کلمات املایی

این مرحله،مرحله ای است که برخی دانش آموزان آن را نادیده می گیرند.در حالی که هدف از برگزاری آزمون املا سنجش نوشتن صحیح کلمات است،پس لازمه ی آن تمرین نوشتن است نه خواندن تنها.همان گونه که کسی نمی تواند تنها با خواندن کتاب های مربوط به آموزش شنا در مسابقات آن رتبه ای بیاورد و لازمه ی موفّقیّت تمرین شنا می باشد.

هر کلمه را 5 تا 10 بار(بسته به نیاز دانش آموز)نوشته،حروف آن را مدّنظر داشته(مرحله ی 1)هم زمان آن را تلفّظ کند،(مرحله ی 2)و مفهوم یا تصویرآن را در ذهن داشته باشد.(مرحله ی 3)

تذکّر:در این مرحله دانش آموز لازم است با دقّت سطر به سطر درس را بررسی کرده،کلمات املایی را اسخراج نموده،تمرین نماید.زیرا یکی از اشکالات ایشان از قلم انداختن کلمات املایی است.

دبیر محترم می تواند از شاگردان خود بخواهد،علاو بر دفتر پاکنویس املا،دفتری تحت عنوان تمرین املا،تهیّه نمایند.دفترها را به کلاس آورده،به فعّالیّت های منزل وی نمره ای اختصاص دهد.

5)به کاربردن کلمه در جمله(جمله سازی)

هر دانشی به مرحله ی کاربرد برسد ماندگار،همیشگی،فراموش نشدنی و آســـــــان خواهد شد.کلماتی در دوره ی ابتدایی برای

دانش آموزان به قول خودشان«کلمه ی سخت»بوده،امّا اکنون دیگر به آسانی و بدون تفکّر و دقّت کلمه را نوشته و دیگر آن را به عنوان کلمه ی سخت!نمی شناسند.(مانند:لذیذ،طناب…)زیرا در گفتار و نوشتار خود از آن استفاده کرده اند.

پس از تمرین کلمات(در دفتر تمرین املا)از دانش آموزان می خواهیم با هر کلمه جمله ای بسازند.با این عمل دانش آموز درک معنی و مفهوم و کاربرد کلمه را برخود لازم می داند تا توانایی جمله سازی را به دست آورد.(برای کلاس اوّل جمله سازی و برای        کلاس های دوّم و سوّم انشا نویسی با کلمات توصیه می شود.)

 کار در کلاس:

به عنوان مثال:سخنی با جوانان ـ فارسی سوّم

پنجاه کلمه ی املایی از این درس استخراج کنند.

بیش ترین ـ وظایف ـ وظیفه ـ استعمار ـ محیط ها ـ اسلامی ـ نسل ها ـ مبدأ ـ فاصله ـ استکبار ـ متدیّن ـ توجّه ـ معطوف ـ مخلّ اتّحاد ـ پرهیز ـ تأمین ـ عالم ـ مؤمن ـ غلتیدن ـ رژیم ـ منحوس ـ فاسد ـ ضایع ـ استبدادگر ـ بحمدالله ـ سدّی ـ تجاوز ـ لحاظ ـ تضییع ـ مواظب ـ لذا ـ توطئه ها ـ خباثت ها ـ اراده ـ عزّت ـ ملّت ـ متّکی ـ محکم ـ موفّق ـ توصیه ـ هیچ گاه ـ پرهیز ـ آسیب ـ خوش بختانه ـ مبارزه ـ اسلامی ـ خواهان ـ الگو ـ اسلام

این کلمات را در انشایی با موضوعی متفاوت از درس بنویسند.

6)یافتن هم خانواده ها،متضاد یا مترادف کلمات

یکی از راه های شناخت شکل نوشتاری کلمات یافتن هم خانواده های آن است.مثلاّ:با شنیدن کلمه ی«تضییع» و پی بردن به   هم خانواده ی آن«ضایع»حروف متشابه آن را تشخیص می دهیم.(همان کاری که دبیران ادبیّات و برخی دانش آموزان باهوش انجام می دهند.)یافتن هم خانواده ها،متضاد یا مترادف کلمه باعث گسترش دامنه ی لغات دانش آموز و تثبیت هرچه بیشتر کلمه در ذهن است.البتّه همه ی کلمات هم خانواده یا متضاد نداشته،این امر شامل دسته ای از کلمات می شود.لیکن معنی هر کلمه،مترادف آن محسوب می شود.

پژوهش و تحقیق: فراست عسکری